به نقل از «ایسنا»

درمان‌های اولیه مارگزیدگی/علائم اولیه خطرناک بعد از گزش

تاریخ انتشار: ۱۹ آبان ۱۴۰۱ | کد خبر: ۳۶۳۷۷۹۷۱

 با توجـه به شرایط اقلیمی و جغرافیایی ایران و وجود گونه‌های شـناخته شـده مارهـا و عقرب‌های زهرآگین، هر سـاله شـاهد بـروز حـوادث ناشـی از مار گزیدگی و عقرب زدگی در منـاطق مختلف کشور هستیم. بنابراین مهم است که نحوه پیشگیری، تشخیص و همچنین درمان مارگزیدگی را بدانیم.

به گزارش ایسنا، با توجـه به شرایط اقلیمی و جغرافیایی ایران و وجود گونه‌های شـناخته شـده مارهـا و عقرب‌های زهرآگین، هر سـاله شـاهد بـروز حـوادث ناشـی از مار گزیدگی و عقرب زدگی در منـاطق مختلف کشور هستیم.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

مارگزیدگی در همه سنین و عقرب زدگی در کودکان کمتر از شش سال بیشتر موجب مرگ می‌شود. اگرچه برخی از استان‌ها از شیوع بیشتری در خصوص مارگزیدگی و عقرب زدگی برخوردارند، اما بروز تعداد کمتر در برخی مناطق از اهمیت این موضوع نمی‌کاهد. چه بسا صدمه این جانوران زهرآگین در مناطق با شیوع کمتر با مرگ و میر بیشتری همراه باشد.

باید توجه کرد که زهرها مواد پروتئینی هستند که توسط جانوران زهر آگین تولید می‌شوند. برخی مارها، عقرب‌ها، عنکبوت‌ها، زنبورها و ... از جملـه جـانوران زهرآگین به شمار می‌روند. در این جانوران، دستگاه ویژة تزریـق، شـامل نیش یا دندان، به غده حاوی زهر متصل است.

در عین حال سم از نظر منشاء بر دو نوع است:

منشأ زیستی که با اطلاق عنوان توکسین، طی فرآینـدهایی از سـلول یا ارگانیسم‌های زنده تولید می‌شود و معمـولا از جـنس پـروتئین بـاویژگی‌هـای بیمـاری‌زایـی (آنتـی ژن) اسـت؛ ماننـد سـم کـزاز، سـم بوتولیسم، سم دیفتری.

منشاء غیـرزیستی که بـا اطلاق عنوان سم، باعث آسیب شـیمیایی یـا فیزیکی و بروز بیماری یا مرگ در موجودات زنـده مـی‌شـود؛ ماننـد آرسنیک.

گزیدگی هم ایجاد هرگونه سوراخ شدگی، بریدگی، خراشـیدگی یـا پـاره‌شـدگی در سطح پوست یا مخاط فرد آسیب‌دیده از طریـق سـاختار یـا ارگـان تیـزجانور است. گزیدگی به طور معمول با درد و ایجـاد زخـم همراه است.

طبقه‌بندی مارها در جهان و ایران

بیش از ۳۰۰۰ نوع مار در سراسر جهان وجود دارد کـه از این تعداد، ۱۵۰ تا ۱۸۰ گونه آن‌ها سمی خطرناک هـستند. بر اساس اندازه، رنگ و نقش‌های پوست مار بخصوص توسط افراد غیر متخصص تشخیص نوع زهردار و غیر زهردار امکان پذیر نیست.

مارهای ایران از گونـه‌هـای بیابان‌زی بوده و مهمترین آن‌ها شامل گرزه مـار، مـار جعفـری، مار شاخدار، کفچه مار، یله مار، تیرمار، طلحـه مـار، آلوسـر، افعـی پلنگـی، کورمار، مار درفشی، شترمار و کوتوله مار است.

باید توجه کرد که مارها از نظر داشتن دستگاه تزریق زهر به سـه گـروه تقسیم می‌شوند:

- مارهای غیر زهری: این گروه از مارهـا دسـتگاه تزریـق زهر ندارند.

- مارهای نیمه زهری یا زهری تصادفی: ایــن گــروه از مارهــا یــک دنــدان تزریق کننده زهر در عقب دهان دارند که با یک شیار باز و یـک مجـرا بـه غـده سمی متصل می‌شوند. بـا توجه بـه موقعیـت دنـدان در قسمت خلفی دهان، به ندرت ممکن است گزش این مارهـا بــا تــزریق زهـر همراه باشد.

- مارهای زهری خطرناک یا زهرآگین: این گروه از مارها، یک دندان تزریق کننده زهر در جلوی دهان دارند؛ بـه نحوی کـه بـه راحتـی مـی‌تواننـد زهـر خـود را تزریـق کنند. این مارها شامل افعی‌ها، کبرا و مارهای دریایی هستند.

اجزای تشکیل دهنده زهرِ مار 

بـیش از ۹۰ درصـد از وزن خشک زهر مار از پروتئین (بخصوص آنزیم‌ها) تشکیل شده اسـت.

نحوه درمان مارگزیدگی

اقدام‌های فـوری پـس از مار گزیـدگی: برای شروع کمک‌های اولیه منتظر ظاهر شدن علایم مارگزیدگی نباشید و از اقدام‌هایی که به آسیب دیدن بیشتر بیمار منجر می‌شود، پرهیز کنید. به علت ایجاد تورم در ناحیه گزش وسایلی مانند انگشتر و ساعت ... را در آورید. محل گزیدگی را با آب و صابون بشویید و سپس با پارچه تمیز بپوشانید، فرد را در موقعیت عادی و راحت دراز کشیده یا نشسته، قرار دهید. اطراف محل گزش را با خودکار خط بکشید و زمان مارگزیدگی را ثبت کنید.

برای به تأخیر انداختن جذب سیستمیک زهر و حفظ حیات بیمار و پیشگیری از بروز عوارض پیش از رسیدن بیمـار به بیمارستان یا سایر مراکز درمانی و کـاهش سـرعت جـذب زهـر از محـل گزیدگی اقدامات زیر را انجام دهید:

- بــستن و بانــدکشی بــر روی محــل گـزش به طوری که فقط بر روی پوست احساس فشار وجود داشته باشد و نبض مصدوم احساس شود، یکی از روش‌ها است.  

- همچنین در موارد مارگزیدگی، به منظور ایجاد تأخیر در جریان لنفاوی می‌توان از بستن تورنیکه (رگ‌بند) به طوری که فشار تورنیکه کمتر از فشار وریدی باشد، استفاده کرد. البته نبض‌های محیطی باید حفظ شود و هر ۱۰ تا ۱۵ دقیقه محل باند باید عوض شود. البته این اقدام برای افعی‌ها به علت بـروز  عـوارض موضعی توصیه نمی‌شود.

به‌طور کلی بانداژهای انجام شده برای بیماران تا زمان رسیدن به مراکز بهداشتی درمانی منتخب ادامه یابد. در صورت امکان از مار عکس بگیرید و از هر گونه تماس و دستکاری آن بپرهیزید؛ حتی اگر مار کشته شده باشد.

درمان در مراکز درمانی

در مراکز درمانی باید بیمار به صورت فوری مورد ارزیابی بالینی قرار گرفته و در صورت لزوم عملیات احیاء برایش انجام شود. درصورت نیاز، برای بیمار اکسیژن تجویز شود و احیای قلبی ـ ریوی انجام گیرد و در صورت احتمال شوک تزریق مایع وریدی لازم است. اخذ شرح حال شامل مشخص کردن گزیدگی توسط مار، سمی بودن، شدت گزیدگی، ناحیه مورد گزش، زمـان گزش، گرفتن عکس مار، انجام کمک های اولیه از فرد، سابقه بیماری های قبلی، جراحت محل گزش، درد در محل گزش و درد غدد لنفاوی، خونریزی در محل گزش، شدت تورم، سرد بودن و حرکت و نبض در اندام درگیر، تاول، سیاه شدن نسج یا رنگ پریدگی پوست، بی حسی و استشمام بوی فساد بافتی و... از جمله اقداماتی است که باید انجام شود.

بنابر اعلام اداره بیماری‌های قابل انتقال بین انسان و حیوانات مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت، علایم اولیه مارگزیدگی شامل سردرد، تهوع و استفراغ، احساس کسالت، درد شکمی، اسهال، ضعف، گیجی، کلاپس، تشنج، تب، کاهش فشار خون و حتی افزایش فشار خون و... گزارش شده است.

علایم اولیه خطرناک در مارگزیدگی

- گسترش سریع تورم محل گزیدگی.  بزرگ شدن دردناک و زودرس غدد لنفاوی موضعی که نشانه گسترش سم مار به داخل سیستم لنفاتیک است.

- پیدایش زودرس علائم و نشانه‌های بالینی منتشر مانند کولاپس (هیپوتانسیون و شوک)، تهوع، استفراغ، اسهال، سردرد شدید، احساس سنگینی در پلک‌ها، گیجی، خونریزی سیستمیک، دفع ادرار به رنگ قهوه‌ای تیره.

در صورت لزوم از پادزهر مار در مراکز درمانی استفاده می‌شود.

در زمان مارگزیدگی از انجام یکسری اقدامات اکیدا خودداری شود:

- ایجاد برش، خراش یا سوراخ در محل گزیدگی، مکیدن زهر از محل گزیدگی، سفت بستن تورنیکه به دور اندام مار گزیده.

- هرگز تلاش برای گرفتن یا به دام انداختن مار انجام ندهید، حتی اگر مرده و یا سرش از تنش جدا شده باشد.

- یخ روی زخم نگذارید، از آسپرین، ایبوپروفن و ناپروکسن به عنوان مسکن استفاده نشود، از درمان های خانگی جهت درمان مار گزیدگی استفاده نشود.

پیشگیری از مارگزیدگی برای ساکنین مناطق روستایی و مسافرین به مناطق روستایی و طبیعت‌گردان

- پیش از ورود به مکان‌های خنک و سایه‌دار، مانند شکاف کوه‌ها، غارها، نشستن روی سنگ‌های کنار چشمه هـا و زیـرشاخه درختان، باید از نبود مار مطمئن شوید.

- از قدم زدن در میان علف‌های بلند خودداری شود.

- بـا پوشـیدن کفش‌های مناسب  (مانند چکمه و پوتین) و جـوراب‌هـای ضخیم از خود محافظت کنید.

- از دست بردن به زیرتوده‌های سنگ یا داخل توده‌های علـف اجتنـاب کنید. زیرا در بسیاری موارد، آشیانه مارها در این نوع مکان‌ها است.

- از صید مارها اجتناب کنید.

- در مسافرت یا گردش در جنگل‌ها، پارک‌هـا یـا کوهـستان‌هایی کـه ممکن است زیستگاه مار باشند، کوله پشتی و لباس‌ها را نباید روی زمین رها کرد.

- هنگام دوباره پوشیدن کفش‌ها، باید داخل آن‌ها را به دقت جستجو کرد.

- درصورت اقامت در چادر باید همیـشه در چـادر بسته باشد و شب‌ها وسایل و به ویژه کفش‌ها را به درون چادر ببرید، و اگر برخی لوازم، از جمله کفش‌ها خـارج از چـادر مانـد، حتما باید آن‌ها را داخل یک کیسه نفوذناپذیر قرار دهید.

- در مناطقی که دید کافی نیست، باید از بالا رفتن خودداری کرد.

- از دست زدن به مار سمی مرده باید پرهیزکرد. زیرا خطر گزش در برخی مارها تا  ساعت‌هـا پس از مرگ وجود دارد.

- اوج فعالیت زمانی مارها پـس از تـاریکی هـوا اسـت کـه بـه شـکار  می‌پردازند. از این رو، هنگام  پیاده‌روی در شب باید بـه دقـت مراقب بود.

- در مناطق روستایی و کشاورزی، برای پیشگیری از مارگزیدگی باید اطراف خانه‌ها را از مکان‌هایی که برای مخفی شدن مارها مناسب است، مانند چوب و شاخه‌های بریده درخت، زباله، بوته‌ها و گل و گیاه بلند و نخاله‌های سـاختمانی پاکسازی کنید.

- شاخه‌های درختانی که در تماس با دیوارهـای خانـه هستند را کوتاه کنید.

- انبار نگهداری محـصولات کـشاورزی را دور از محـل مـسکونی بسازید.

- مخازن آب، حوضچه‌هـا و اسـتخرهای آب (بـا توجـه بـه جـذب جانورانی مانند قورباغه و وزغ به عنوان طعمه‌هـای مـورد علاقـه مارها)، می‌توانند سبب جذب مارها در این مکان‌هـا شـده و بایـد به صورت دوره‌ای از نظر وجود و یا عـدم وجـود مـار، بررسـی شوند.  

 - کنترل جوندگان در اطراف اماکن مسکونی موجب کاهش ورود مارها به این مناطق می‌شود.

- جمع‌آوری هیزم در شب، بـا افـزایش احتمـال خطر مارگزیدگی همراه است.

- از راه رفتن با پاهای برهنه یا پوشیدن دمپایی در حیاط و بیـرون منزل خودداری کنید.  

- در مناطق  ییلاقی و بیرون از شهر، در هنگـام راه رفـتن در شـب بـه ویژه پس از بارندگی، حتما از نـور مناسـب (چـراغ قـوه یـا مـشعل) استفاده کنید.  

- در نواحی خارج از شهر، بارندگی می‌توانـد سـبب خـروج مارهـا از لانه‌ها و محل‌های اختفـای آنها شـده و پـس از بارنـدگی احتمـال مواجهه بـا مارهـا و مارگزیـدگی افـزایش یابـد. بنـابراین در منـاطق مارخیز، در هنگام راهپیمایی در جاده به ویژه در شـب بایـد مراقـب بود.  

- در هنگام رانندگی با وسایل نقلیه، از زیر گـرفتن عمـدی مارهـای در جاده خودداری شود. این امر ممکن است سبب زخمی شـدن مـار وافزایش خطر حمله مار زخمی به عابرین پیاده شود. از طرفی احتمال اینکه مار به زیر وسیله نقلیه پیچیده و در هنگـامی کـه وسـیله نقلیـه متوقف است از سوراخ‌هـا و منافـذ کـف آن خزیـده و وارد خـودرو شود، وجود دارد.  

- از نزدیک شدن و آوردن کودکان به نواحی مارخیز خودداری کنید.  

- به جامعه در معرض خطر آموزش دهید در صورت مارگزیدگی از رانندگی خودداری کنند. زیرا ممکن است دچار بیهوشی ناگهانی یا سرگیجه شوند.

انتهای پیام

منبع: ایسنا

کلیدواژه: مارگزیدگی وزارت بهداشت

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.isna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایسنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۶۳۷۷۹۷۱ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

علل پرش و اسپاسم عضلانی

شما بدون فکر کردن در مورد کاری به ماهیچه های خود می گویید چه کاری انجام دهند. اما گاهی اوقات آن ها کار خود را انجام می دهند و ممکن است نبض داشته، منقبض شوند و نتوانند آرام شوند.

به گزارش وی کلینیک، انقباضات و اسپاسم ها بیشتر در ران ها، ساق پا، دست ها، بازو ها، شکم، قفسه سینه و قوس های پا دیده می شوند و می توانند بخشی از یک عضله، همه آن یا گروهی از عضلات را درگیر کنند. پزشکان در مورد دلیل رخداد آن مطمئن نیستند، اما چند محرک رایج می‌تواند موجب آن شوند.

پرش پلک

احساس می کنید پلک شما می پرد؟ به آن میوکیمیا می گویند. این انقباضات تصادفی، که می‌توانند باعث احساس ضعف یا آزار شما شوند، در پلک بالایی یا پایینی رخ می‌دهند. استرس، سیگار، باد، نور شدید، مصرف کافئین زیاد و کمبود خواب محرک های پرش پلک هستند. با وجود آزاردهنده بودن، اما این انقباضات بی ضرر هستند و معمولاً به سرعت از بین می روند، اما می توانند چند روز بعد برگردند.

پرش چشم ادامه دار

انقباضاتی که بیش از چند روز طول بکشد می تواند نشانه مشکلی مانند خشکی چشم یا گلوکوم باشد. همچنین وجود مشکل تاثیر گذار بر عضلات صورت می تواند موجب آن شود. در مواردی نادر، پرش چشم می تواند نشانه ای از اختلالات مغزی یا عصبی مانند فلج بل، مولتیپل اسکلروزیس (ام اس) و سندرم تورت باشد. اما این مشکلات علائم دیگری نیز ایجاد خواهند کرد.

دارای الکترولیت کم هستید

ماهیچه ها برای عملکرد صحیح به مواد معدنی مانند پتاسیم و منیزیم نیاز دارند. اگر مصرف آن ها کم شده باشد، بدن پیامی همراه با گرفتگی و اسپاسم برای شما ارسال می کند. ورزش یا تعریق شدید و یا برخی دارو ها می تواند شما را ضعیف کند. همچنین ممکن است پس از یک دوره اسهال یا استفراغ الکترولیت از دست بدهید.

آب کافی مصرف نکردید

اگر به اندازه کافی نوشیدنی نخورید، ماهیچه های شما بیشتر دچار انقباض و اسپاسم می شوند. فقط هم نخوردن مقدار کافی آب نیست، وقتی زیاد عرق می‌کنید یا در هنگام بیماری مایعات بدنتان را از دست می‌دهید، الکترولیت ها را نیز از دست می‌دهید که یکی دیگر از دلایل رایج برای انقباض عضلات است.

فشار

گاهی اوقات استرس عامل سردرد یا بی خوابی است، اما می تواند باعث تنش و درد در عضلات شما نیز شود. تکنیک های آرامش بخش مانند ماساژ یا مدیتیشن را برای برطرف کردن آن امتحان کنید.

کافئین بیش از حد

کافئین می تواند باعث سرحالی در صبح شده و شما را از کسالت بعد از ظهر بیرون بیاورد. اما مصرف بیش از حد آن می تواند باعث انقباض عضلانی در قسمت های مختلف بدن شود. سایر دارو های محرک مانند آمفتامین ها نیز همین اثر را دارند.

کمبود خواب و خستگی

اگر خسته هستید و نیاز به استراحت دارید بدن با پرش و اسپاسم آن را به شما اطلاع خواهد داد. همچنین ممکن است عضلات شما احساس درد داشته یا به طور کلی ضعیف شوند.

بدن شما از فرم خارج شده است

اگر بعد از تمرین یا پیاده روی متوجه اسپاسم شدید، ممکن است لازم باشد زمان بیشتری را برای پرورش عضلات خود صرف کنید. وقتی به اندازه کافی با آن ها کار نمی کنید، به احتمال زیاد بیش از حد خسته شده و دچار گرفتگی می شوند. حداقل دو بار در هفته تمرینات قدرتی را به برنامه خود اضافه کنید.

دارو

اگر فشار خون بالا یا بیماری قلبی دارید، پزشک از شما می خواهد تا از قرص های آب یا همان دیورتیک استفاده کنید که باعث می شوند تا بیشتر ادرار کنید. این امر باعث کاهش میزان پتاسیم در بدن شما می شود و می تواند اسپاسم عضلانی را در پی داشته باشد. سایر دارو ها، مانند برخی از دارو های ضد افسردگی نیز می توانند باعث پرش شوند. همچنین برخی از دارو های صرع و روانپریشی نیز ممکن است موجب پرش پلک شوند.

سندرم سروتونین

اگر چند ساعت پس از مصرف داروی جدید یا تغییر دوزدارویی، دچار انقباض در ماهیچه های خود شدید با پزشک خود تماس بگیرید. شما زمانی دچار این عارضه می شوید که برخی داروها یا مکمل ها باعث می شوند مقدار زیادی از سروتونین شیمیایی مغز در بدن انباشته شود. این مشکل جدی است و معمولاً با تب بسیار بالا و سایر علائم همراه بوده و نیاز به مراقبت پزشکی دارد.

بیماری کلیوی

کلیه ها اغلب علائم هشدار دهنده اولیه نشان دهنده کند شدن فعالیت خود را نشان نمی دهند. آن ها هنگامی که مقدار زیادی از توانایی کار خود را از دست دادند، ممکن است گرفتگی عضلات، همراه با علائم دیگر را نشان دهند. اگر دیابت، فشار خون بالا یا سایر مشکلات مرتبط با کلیه دارید، در صورت شروع اسپاسم با پزشک خود مشورت کنید.

بیماری لو گریگ (ALS)

انقباض عضلات دست و پا می تواند یکی از علائم اولیه این بیماری باشد که به آن اسکلروز جانبی آمیوتروفیک (ALS) نیز می گویند. دلیل این اتفاق از کار افتادگی اعصابی است که پیام هایی را از مغز و نخاع به ماهیچه ها می‌فرستند. در این بیماری قبل از اینکه اعصاب ارسال این پیام ها را به طور کامل متوقف کنند، پیام های نامنظم ارسال می کنند.

گیر افتادگی عصب نخاعی (Pinched Spinal Nerve)

هنگامی که اعصاب نخاعی از نخاع خارج می شوند از بین استخوان های ستون فقرات راهی قسمت های خاصی از بدن می شوند. گاهی اوقات دیسک های بین استخوان ها می لغزند یا پاره می شوند و حرکت می کنند و در این فرآیند عصب نخاعی را نیشگون می‌گیرند. در این حالت ممکن است تغییراتی را در عضلاتی که عصب آن ها را  کنترل می کند احساس کنید. پزشک می تواند این مشکل را در طول معاینه فیزیکی یا با ام آر آی یا سی تی اسکن تشخیص دهد.

نوروپاتی (Neuropathy)

هنگامی که سلول های عصبی آسیب می بینند، نحوه ارتباط آن ها با یکدیگر و با مغز تغییر می کند. انقباضات و اسپاسم می توانند علائم هشدار دهنده ای باشند که نشان دهند اعصاب کنترل کننده عضلات آسیب دیده اند. برخی از افراد با این مشکل متولد می شوند، اما همچنین ممکن است به دلیل آسیب، عفونت، بیماری، اعتیاد به الکل و برخی دارو ها اتفاق بیافتد. دیابت علت اصلی نوروپاتی است.

سندرم ایساک (Isaacs’ Syndrome)

این بیماری نادر که به عنوان نورومیوتونیا یا سندرم ایزاکس-مرتنس نیز شناخته می شود زمانی اتفاق می‌افتد که حتی اگر مغز یا نخاع دستور نداده باشد اعصاب شما به ارسال سیگنال هایی ادامه می دهند که عضلات را به حرکت در می آورد. این امر باعث انقباض عضلانی، گرفتگی و سفتی می شود. همچنین ممکن است ماهیچه های شما را موجی شکل کند مانند چیزی که زیر پوست حرکت می کند. این علائم زمانی که شما در خواب یا تحت بیهوشی عمومی هستید نیز ممکن است ادامه یابد.

کانال عصر ایران در تلگرام